40 jaar ‘Eraserhead’ van David Lynch: de film die nog altijd niemand snapt

Het langspeeldebuut van David Lynch blaast vandaag veertig kaarsjes uit. Hoewel Eraserhead uitgroeide tot een cultklassieker van formaat, weet nog steeds niemand waarover die film écht gaat. Enkele speculaties.

Veertig jaar geleden kwam een vrijwel onbekende regisseur met Eraserhead aandraven, een verontrustende nachtmerrie in zwart-wit. David Lynch had tot dan enkel kortfilms op zijn palmares staan, en het maken van zijn langspeeldebuut was bepaald geen sinecure. Het duurde vijf jaar om zijn surreële eerstgeborene rond te krijgen. Sets moesten worden opgebouwd en afgebroken, er werd gewisseld van cameraman en hoofdrolspeler Jack Nance moest al die jaren een onmogelijk kapsel onderhouden.

Niemand die verwachtte dat Eraserhead zou uitgroeien tot de cultklassieker die hij vandaag is. Toen de film in 1977 uitkwam, daagden slechts 25 mensen op voor de première. Gelukkig werd hij daarna hernomen als middernachtfilm, geldt hij nu als een icoon uit de filmwereld én luidde hij het begin van Lynch’ carrière in.

Toch weet veertig jaar na datum nog steeds niemand waarover die film nu eigenlijk gaat. Over een monsterbaby – volgens geruchten zou Lynch er een koeienfoetus voor hebben gebruikt – en zijn ongeruste ouders, ja. Maar wat is de onderliggende boodschap? In de loop der jaren kwamen heel wat theorieën bovendrijven, maar volgens Lynch strookt geen enkele met de zijne. Zelf houdt hij de lippen stijf op elkaar over de échte betekenis van zijn film.

Nieuwsgierig als we zijn, speculeren we toch even vrolijk mee. Een paar opvallende theorieën op een rij, de ene al wat verder gezocht dan de andere – opgelet: spoilers!

De meest voor de hand liggende en breedst gedragen interpretatie. Hoofdpersonage Henry Spencer wordt onverwacht vader en dat brengt logischerwijs onzekerheden en angsten met zich mee. Kan ik die verantwoordelijkheid wel aan? Ben ik er klaar voor? Dat de baby een soort gemuteerd wezen blijkt te zijn, helpt ook niet bepaald. Wie in (blijde) verwachting is, raden we trouwens aan nog even te wachten met de film te bekijken.

Een theorie die David Lynch zelf in stand houdt. ‘Eraserhead is mijn meest spirituele film. Niemand die me begrijpt als ik dat zeg, maar het is zo’, aldus Lynch in zijn autobiografie annex zelfhulpboek Catching The Big Fish. ‘Eraserhead was in een bepaalde richting aan het groeien, en ik wist niet wat dat betekende. Ik zocht naar de sleutel om te begrijpen wat de scènes wilden zeggen. Natuurlijk begreep ik er wel iéts van, maar ik wist niet wat alles samenhield. Het was een gevecht. En dus nam ik mijn bijbel en begon te lezen. Op een dag las ik een zin. Ik deed de bijbel dicht, want dat was het: ik zag het groter geheel.’ Waarna hij er kurkdroog aan toevoegt dat hij nooit zal zeggen om welke zin het gaat.

Volgens deze theorie is Eraserhead helemaal niet zo donker als algemeen wordt aangenomen. Integendeel, het is net een aanmoediging om je eigen leven in handen te nemen. Kijk de angst in de ogen, maak het kapot en wentel je vervolgens in gelukzaligheid. De baby is hierbij de incarnatie van die angst. Het houdt Henry gevangen, weerhoudt hem te doen wat hij echt wil – zoals een relatie beginnen met the Beautiful Girl Across the Hall. Wanneer Henry zijn eigen kind vermoordt, maakt hij dus eigenlijk een einde aan zijn onrust. Heel inspirerend, volgens de bedenker van deze analyse. Alleen jammer van die dode baby.

Klinkt behoorlijk aannemelijk: de protagonist is gewoon een beetje loco en ziet dingen die er niet zijn. De baby is eigenlijk doodnormaal, maar zijn schizofrene zelve ziet dat anders. Het zou ook de surrealistische waanbeelden verklaren. Het heldere licht op het einde zou dan weer betekenen dat Henry terug bij zinnen komt. Hij beseft wat hij gedaan heeft – een lief onschuldig babytje vermoord – en pleegt zelfmoord uit schuldgevoel.

Deze theorie stelt dat niet Henry maar zijn vriendin Mary X het eigenlijke hoofdpersonage is. De film begint in feite nadat Henry een doodstraf kreeg omwille van de moord op zijn baby. Alles speelt zich vervolgens af in het hoofd van Mary, die zich inbeeldt hoe zoiets gruwelijks kon gebeuren.

Gewoon een beetje high, die Henry.

Nadat Henry hoort dat zijn vriendin zwanger is, heeft de vader in spe last van nachtmerries. Ook deze theorie benadrukt de angsten die gepaard gaan met het nakende ouderschap. The Woman in the Radiator zou in zijn dromen tevoorschijn komen om hem te overtuigen bij zijn vriendin weg te gaan. ‘Vlucht, nu het nog kan.’ Het dromenmotief komt bovendien wel vaker terug in het universum van Lynch. Zijn hele repertoire balanceert op het dunne koord tussen droom en realiteit.

Nog een theorie betreffende de mysterieuze zingende dame met de vreemde wangen. Het argument: Henry wil nog liever sterven dan voor een zieke baby te moeten zorgen. The Woman in the Radiator incarneert die wens. Ook het nummer In Heaven, Everything is Fine zou daarop wijzen. Op het einde kiest hij dan ook de weg die zij aantoont, de dood tegemoet.

Henry en Mary willen helemaal geen kind. Het mormel is een ongelukje, een gevolg van onbezonnenheid. Overwelmd door de plotse verantwoordelijkheid laat Mary de kersverse vader alleen achter met het kind, waarna alles uit de hand loopt. Conclusie: een kind krijg je beter niet ongewenst. The Radiator Lady, die ongeboren leven vernietigt, zou bovendien ook ethische vraagstukken oproepen rond abortus.

Waarom ziet Henry een halfnaakte man door het heelal zweven? Koestert hij misschien geheime gevoelens voor iemand van het mannelijke geslacht? Waarom is zijn relatie met Mary X zo beroerd? Is hij niet in staat een vrouw lief te hebben? Het zijn vragen die oprijzen bij Eraserhead, of toch zeker bij een paar overanalyserende kijkers. Seksualiteit is dan weer wel een duidelijke thematiek in de film. Henry lijkt gefascineerd én doodsbang van seks. Ook de sperma-achtige creaturen spreken voor zich.

David Lynch is gewoon een rare kwiet die rare films maakt, punt.

Misschien moeten we gewoon accepteren dat een film van Lynch nooit voor een eenduidige interpretatie vatbaar is. Dat is net wat hem en zijn films zo iconisch maakt. Of zoals hij het zelf verwoordt: ‘Iedere kijker ontdekt zijn eigen ding. Dat is het ding met schilderkunst, fotografie en cinema.’ En gelukkig maar.